Bezoek van Z.A. de Oecumenische Patriarch Bartholomeos aan Nederland

Bezoek van Z.A. de Oecumenische Patriarch Bartholomeos aan Nederland Van 23 tem 27 april 2014, in de week na Pasen, bracht de Zijne Alheilighied de Oecumenisch Patriarch Bartholomeos – op uitnodiging van de Oud-Katholieke Kerk – een bezoek aan Nederland. Aanleiding was het 125-jarig bestaan van de Unie van Utrecht in september 2014. Tijdens het vier dagen durende bezoek werd een druk programma afgewerkt. De patriarch bezocht koning Willem Alexander, had een onderhoud met minister Timmermans van Buitenlandse Zaken en ontmoette de leiders van de andere kerken. Uiteraard stonden er ook ontmoetingen met de orthodoxe gemeenschappen op het programma.

Aankomst van Zijne Alheiligheid de Oecumenische Patriarch Bartholomeos

Woensdag 23 april 2014 – De Oecumenisch Patriarch van Constantinopel, Bartholomeos I, landde aan het begin van de middag op Schiphol. Om hem te verwelkomen waren Metropoliet Athenagoras van België, Aartsbisschop Joris Vercammen (OKK), Bisschop Dick Jan Schoon (OKK) en de Griekse en Turkse ambassadeurs aanwezig. Het gezelschap logeerde in Utrecht en voor het vervoer had de CNG Net (dochteronderneming van Ballast-Nedam, die zich richt op duurzame mobiliteit) gratis auto’s ter beschikking gesteld voor de gehele duur van het verblijf. De patriarch werd namens de Oud-Katholieke Kerk in de Koninklijke VIP-suite hartelijk toegesproken door de Bisschop van Haarlem, Mgr. dr. Dirk Jan Schoon.

Op de avond van woensdag 23 april werd de Patriarch Bartholomeos ontvangen door de Ambassadeur van Turkije in zijn residentie in Den Haag. De patriarch hield daar een toespraak.

Donderdag 24 april De Patriarch had op donderdag 24 april een intensief programma met een ontmoeting met hoge Joodse rabbijnen, een ontmoeting met de kerkleiders van de Oriëntaalse, Orthodoxe, Anglicaanse en Oud-Katholieke Kerken (OOAOO), die in Nederland samenwerken.

Ondertussen was er een parallelprogramma voor theologiestudenten in de vorm van een masterclass en moest ook de pers nog te woord gestaan worden.

De dag werd afgesloten met de pontificale vespers en de Quasimodolezing in de kathedrale kerk van Sint-Gertrudis te Utrecht. Bij het luidden van de klokken van de Sint-Gertrudis kathedraal, die met nog meer enthousiasme dan gebruikelijk klonken: werd Zijne Alheiligheid de Oecumenische Patriarch Bartholomeos feestelijk ontvangen door Aartsbisschop Joris Vercammen, de bisschop van Haarlem, het Metropolitaans Kapittel en het Collegiaal Bestuur van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland bij de aanvang van de pontificale vespers.

In de viering was een grote vertegenwoordiging van de Oriëntaalse, Orthodoxe en Anglicaanse Kerken aanwezig, die in Nederland samen met de Oud-Katholieken werken aan stuk realisatie van de oecumene. Deze groep, in de wandeling OOAOO genoemd, had reeds in de middag een ontmoeting met de Patriarch.

Te gast waren ook Kardinaal Eijk en Bisschop De Korte van Rooms-Katholieke zijde en de diverse vertegenwoordigers uit de oecumene, waaronder ds. Klaas van der Kamp, secretaris van de Raad van Kerken in Nederland. De officiële dialooggroep van Orthodoxen en Oud-Katholieken is deze dagen bijeen in Amersfoort en was eveneens vertegenwoordigd in de dienst.

Aan de vespers werd muzikaal luister bijgezet door de beide organisten van de kathedraal, het Vesperkoor van de parochie van Den Haag, het Kathedrale koor en de Koorklas van de Buitenschoolse Koorschool Utrecht bij de oud-katholieke kathedraal. En de verzamelde gelovigen lieten zich ook niet onbetuigd: de hymne “Wij groeten u, o dag der dagen” klonk als een klok.

Bisschop Dirk Jan Schoon zong de Vredeslitanie met sonore stem. Aan het slot van de dienst hield Aartsbisschop Joris een korte toespraak, die uitvoerig werd beantwoord door Patriarch Bartholomeos, die vervolgens ook nog een geschenk in de vorm van een wierookvat aanbood. Een dubbele zegen volgde en de kerk liep slechts langzaam leeg.

Veel tijd om te eten hadden de officiële gasten niet, want om 20.00 uur stond de Achtste Quasimodolezing op de rol. Tijdens de maaltijd maakte ook de burgervader van Utrecht nog zijn opwachting om de patriarch te begroeten.

Quasimodolezing

Na de Vespers en een goede maaltijd volgde de Quasimodolezing, een jaarlijkse lezing waarin de Oud-Katholieke Kerk een waardevolle bijdrage levert aan het geestesgoed van kerk, staat en oecumene. Vorig jaar verzorgde voormalig minister Ernst Hirsch Ballin de lezing; dit jaar kreeg hij een eerste exemplaar van de uitwerking in boekvorm.

De patriarch stond als spreker voor in de kerk, achter een katheder. Zijn lichaamstaal was sober, zijn ogen sprankelden. Zijn zwarte pij en hoofddeksel suggereerden stijl en in Nederlandse ogen misschien een zekere stijfheid. Maar wie naar zijn woorden luisterde, hoorde bij tijd en wijle verrassende oneliners die in krantenverslagen niet misstaan. Hij prees de schoonheid van de sterren. De glans nodigt uit tot een kosmische liturgie. We belijden God als Schepper van tegelijk de zichtbare en onzichtbare dingen. Alles overziende kunnen we niet anders dan dankbaar zeggen, dat God alles wonderschoon heeft geschapen. ‘Het is de zonde van Adam, dat hij weigert om de schepping als gift voor communie met God te zien’. En zo is heel de schepping in een soort barensweeën. Zo is er een transfiguratie nodig bij mensen om met de schepping God te verheerlijken en te prijzen.

Bartholomeos heet wel de ‘groene patriarch’. Hij deed de naam eer aan en sprak over de imprint die ieder mens op de aarde achterlaat, waarmee mensen een claim leggen niet alleen op de grondstoffen voor de eigen generatie, maar ook de energie verbruiken van wat God voor een toekomstige generatie heeft bestemd. ‘We moeten prioriteit geven aan Gods gerechtigheid en aan matiging’, aldus de patriarch. Hij vroeg de mensen om de schepping te waarderen als gift door de ogen van de liturgie en het sacrament heen.

Hij werkte vervolgens het begrip ‘eucharistie’ uit en het begrip ‘asset’. Eucharistie komt van dankzegging. Het geeft de diepte weer van de liturgie en de liturgie is als zodanig afschaduwing van heel het leven. Wie de liturgie viert, ziet af van hebzucht en zelfzuchtigheid. Die is geplaatst tegenover consumptie en uitputting. ‘De goederen in de schepping krijgen hun heiligheid terug. Het is niet naar de wil van de Schepper, dat we het zicht kwijtraken op onze buurman. Er is koinonia (communio) nodig’. We mogen ons de aarde niet toeëigenen, we mogen wel in liefde en vreugde de mogelijkheden naar behoefte delen. ‘Een samenleving die de menselijke noden negeert, negeert de noden van God zelf en dat is gelijk aan blasfemie’. Ecologie en economie gaan samen op. De planeet is daarvoor ons huis en die woning is van een ieder. Het is een vorm van arrogantie als we ons delen persoonlijk toeëigenen of als we voorbij gaan aan de noden van een toekomstige generatie.

Oecumenisch Patriarch Bartholomeos noemde de twintigste eeuw de meeste agressieve eeuw die de mensen ooit hebben gekend. Er zijn twee wereldoorlogen geweest en er woedt een derde wereldoorlog tegen het milieu. Er is transitie nodig, metanoia. Een verandering van ‘hebben’ naar ‘zijn’. De mens wordt uitgenodigd tot eucharistisch en ascetisch leven. Er dient sprake te zijn van sacramentele liefde voor de kinderen. Na de patriarch kreeg Prof. Dr. Jan-Peter Balkende het woord, de voormalig minister-president en tegenwoordig partner bij Ernst & Young. Hij beaamde het pleidooi van de patriarch dat er een andere ‘mindset’ nodig is. Hij wees daarbij op de noodzaak van ethische reflectie. Net zoals er een verandering is geweest aan het einde van de negentiende eeuw, toen de paus de encycliek Rerum Novarum uitbracht (1891) en het Sociaal Congres gelanceerd werd. Er was het besef dat er in de industrialisatie iets is scheefgegroeid in de verhoudingen. Datzelfde fenomeen doet zich voor, aldus Balkenende met de grote financiële crisis in het jaar 2007 / 2008. Hij noemde het van belang vanuit waarden te werken, die uitgaan van duurzaamheid en van verantwoordelijkheid. Omdat alles met alles samenhangt, is er een holistische benadering nodig, die zowel financiële als sociale elementen in zich heeft. Hij citeerde Ghandi, die zei dat je er goed aan doet jezelf te verliezen ten dienste van de ander.

Een tweede reflectie was er van Erik Kemink, de CEO van CNG, een dochteronderneming van Ballast-Nedam. Hij vertelde hoe hij praktisch bezig is met duurzame mobiliteit. En hij beaamde de waarde van religie boven die van het bedrijfsleven uit, door elementen van zingeving toe te voegen aan de discussie. De tekst van de lezing (Engels) is hier te vinden. De kathedraal was geheel gevuld en het publiek liet horen de lezingen zeer te waarderen.

Hieronder een beknopt resumé van de lezing van de Patriarch, althans wat een luisteraar ervan is bijgebleven:

1. Onze geloofsbelijdenis begint met ‘ik geloof in de Almachtige Vader, SCHEPPER VAN HEMEL EN AARDE….’ Dus alles is geschapen door God. 2. Omdat alles is geschapen door God, is alles van Hem. We krijgen het tijdens ons leven alleen maar te leen en we moeten tijdens ons leven Zijn schepping bewaren als een goede rentmeester, IN DANKBAARHEID en IN RECHTVAARDIGHEID, om het door te geven aan de volgende generatie, want die heeft ook het recht er gebruik van te maken. In dankbaarheid omdat alles van Hem is; in rechtvaardigheid omdat we haar met onze medemens moeten delen. 3. Want er staat dat toen God alles geschapen heeft, alles GOED was. En daarom moeten we tijdens ons leven ernaar streven om alles GOED te laten blijven, we mogen gebruikmaken en Zijn schepping beter maken, want van God mogen we haar in beheer nemen (Genesis 1). 4. Als orthodoxe christenen denken we over het milieu zoals we de Heilige Liturgie vieren. De Heilige Liturgie, of eucharistie – dit woord komt van het Griekse woord Evcharistia, wat ‘dank’ of ‘dankzeggen’ betekent – is een dienst om onze dankbaarheid voor alles wat Hij geschapen aan te bieden: we offeren brood en wijn, die uit Zijn schepping komen, ter ere van God. Dus we krijgen deze vruchten der aarde van God en in dankbaarheid offeren we deze weer terug aan God. 5. De zogenaamde global warming, de opwarming van de aardse temperaturen, heeft meer negatieve gevolgen voor arme mensen dan voor de rijken onder ons. 6. Om de global warming tegen te gaan is het noodzakelijk om ons een andere mindset eigen te maken, d.w.z. een verandering van je denkpatroonover alles. We moeten ons matigen, zuinig zijn met het gebruikmaken van de bronnen en vruchten der aarde. Dit in tegenstelling tot het consumisme, het extreem gebruikmaken en verkwisten van deze bronnen en vruchten der aarde. Kortom, we moeten onze verantwoordelijkheden nemen om verstandig om te gaan met alles wat de Heer ons gegeven heeft, in dankbaarheid dat we het mogen gebruiken en om deze in goed beheer door te geven aan de volgende generaties. 7. Dat we een goed voorbeeld kunnen nemen aan de monniken die een ascetisch leven leiden. Zo moeten wij ook ons zoveel mogelijkonthouden van de verkwistingvan de bronnen en vruchten der aarde. Dit kan alleen bereikt worden als we dankbaar zijn en goed willen zorgen voor alles wat God ons heeft gegeven hier op aarde. 8. Als Christenen, moeten we solidair zijn met onze minder bedeelde broeders en zusters. Dit is het tweede gebod. Het is een Godslastering indien we dit gebod vergeten uit te voeren! 9. In deze Paastijd, die de christelijke betekenis heeft dat alles herboren wordt na de Opstanding van de Heer (volgens de heilige apostel Paulus: ‘ik ben begraven met Christus en weer met Hem opgestaan’); wordt alles ieder jaar vernieuwd, ook in de natuur. Kijk maar naar buiten: het is lente, alles bloeit weer: neem ze in goed beheer en gebruik ze verstandig! 10. De orthodoxe kerk, in de persoon van zijn voorganger Patriarch Demitrios I, heeft in 1989 een encycliek voor de gehele orthodoxe Kerk doen uitgaan dat de Kerk voortaan de eerste dag van het kerkelijk jaar op 1 september als de’Dag van de bescherming van het millieu’ gaat vieren. 11. De orthodoxe kerk wil, net als het christelijk geloof van de eerste eeuwen, altijd de natuur heiligen ter meerdere glorie van God en in dankbaarheid offeren we voor God. In de orthodoxie zijn er drie kerkelijke feesten die te maken hebben met de “openbaring des Heren” en de ‘heiliging der natuur’:

a. Op het feest van Theofanie op 6/19 januari, zegenen de priesters de wateren der aarde ter nagedachtenis van de doop van Christus in de Jordaan.

b. Op 6 augustus, als we het feest van de Transfiguratie op de Thabor vieren, vieren we dat onze Heer zelf de menselijke natuur geheiligd heeft door Zijn Transfiguratie: Zijn Lichaam en kleding waren toen in lichtverblindende materie veranderd. Zo moeten wij ook streven naar verandering in ons zelf, niet alleen geestelijk, maar ook in ons denkpatroon bij het gebruikmaken van de bronnen der aarde.

c. Natuurlijk het Feest van de Opstanding, Pascha; waar wij, net als de natuur van de winter naar de lente, van de dood ingaan in het Leven! Tot zover het verslag van de Quasimodo-lezing door Zijne Alheiligheid de Oecumenisch Patriarch Bartholomeos de Eerste van Constantinopel op donderdag 24 april 2014 in de Oud-katholieke kathedraal Ste. Gertrudis te Utrecht. Het was allerminst een zeer informatieve lezing. De luisteraar was tot nu toe niet zo betrokken bij dit thema Geloof en Millieu. De lezing van de Patriarch heeft zeker aan het denken gezet, zoals ook de reflectie van Prof. Dr. Jan-Peter Balkenende, oud-premier van Nederland, die de lezing van de Patriarch complementeerde, hier aan bijdroeg.

Vrijdag 25 april 2014 Bezoek aan Den Haag

Op vrijdag 25 april had Patriarch Bartholomeos en zijn gezelschap nogmaals een stevig programma. Allereerst was het tijdig vertrekken uit Utrecht voor de afspraak met de Minister van Buitenlands Zaken Frans Timmermans, die in zijn overvolle weekagenda alleen op vrijdagmorgen om 09.00 uur tijd had om de patriarch te ontvangen. Het gesprek duurde niettemin drie kwartier.

Het volgende programmaonderdeel was de ontmoeting met een brede vertegenwoordiging uit de oecumene in de oud-katholieke kerk aan de Juffr. Idastraat. De Haagse parochianen en pastoor Leen Wijker, die net twee dagen eerder verhuisd was naar Den Haag, hadden geen moeite gespaard om deze ontvangst goed te laten verlopen.

Algemeen Secretaris van de Raad van Kerken, ds. Klaas van der Kamp, had aan dit onderdeel vorm gegeven. Als gespreksleider fungeerde de R.K. bisschop van Rotterdam, Mgr. van den Hende. Het document ‘The Church” van Faith and Order was op de agenda gezet.

Dr. Katja Tolstaja en Prof. dr. Gijsbert van den Brink gaven een korte inleiding. Tolstaja legde uit hoe de orthodoxe kerk enerzijds trouw wil zijn aan de traditie en anderzijds steeds weer voor de uitdaging staat in te gaan op contextuele vragen. Gijsbert van den Brink maakte zich naar goed oecumenisch principe kwetsbaar en stelde de vraag in hoeverre hij zich kan laten bevragen vanuit zijn protestants-orthodoxe traditie, waarin het ‘Sola Scriptura’ centraal staat.

Hij erkende dat er in de eerste eeuwen van de christelijke jaartelling nog geen canon was vastgesteld, dus dat je er ook niet van kunt uitgaan dat die eerste generaties zich op het Sola Scriptura konden beroepen. De facto blijkt er een driehoek van waarden te zijn, dat is de Schrift, maar ook de belijdenis en ook de kerk die elkaar op een goede manier in het spoor houden. Van den Brink is zijn veel verkochte boek ‘Christelijke Dogmatiek’ – geschreven samen met dr. Cees van der Kooi – dan ook niet begonnen met een exposé over de Bijbel, dat komt pas in hoofdstuk 13.

De patriarch sprak zijn waardering uit voor de BEM-rapporten die vooraf gingen aan The Church. De totstandkoming vormde een mijlpaal in de oecumenische geschiedenis. Ook de Church bevat constructieve bouwstenen; tegelijk verwoordde de patriarch zijn moeite met de wat dubbele definiëring die van de kerk wordt gegeven. Enerzijds is de kerk een eschatologische realiteit waarin de kerk participeert in Gods trinitaire soevereiniteit. Anderzijds is de kerk gedefinieerd als een congregatio fidei (gelovige gemeente). De patriarch noemde het een fout (‘failure’) dat deze twee begrippen niet geïntegreerd zijn. Juist als de identiteit van de kerk als eschatologisch wordt verstaan, meende hij, kan ook de noodzaak van transformatie tot zijn recht komen. De eschatologische kerk overschaduwt de historische kerk.

Ontvangst door Koning Willem Alexander In de middag werd de Oecumenisch Patriarch in audiëntie ontvangen door Zijne Majesteit Koning Willem Alexander op Eikenhorst.

De Patriarch had ook behoefte aan wat frisse lucht en liet zich een kort uitstapje naar Schevingen niet ontnemen. Daarna was het terug naar Utrecht voor een gesprek met de aanwezige oud-katholieke bisschopen van de Unie van Utrecht en vervolgens een eenvoudige vesper en een officieel diner aangeboden door het Metropolitaan Kapittel, waarbij de Ambassadeur van Griekenland, de leden van het Collegiaal Bestuur, de voorzitter van de synode, de beide Utrechtse pastores en nog enkele gasten aanwezig waren.

Zaterdag 26 april Ons Dagelijks Brood op Koningsdag

Met als titel “Ons Dagelijks Brood” was op de middag van Koningsdag een bijzonder programma georganiseerd rond de vraagstukken van voedsel, landbouw, duurzaamheid en behoud van de schepping. Grote coördinator was Jan Jorrit Hasselaar (theoloog en econoom), die in samenwerking met de Werkgroep Ecologische Duurzaamheid van de Raad van Kerken, het programma op de Eemlandhoeve in Bunschoten had vorm gegeven.

Op de hoeve van Jan Huijgen en zijn vrouw werd Patriarch Bartholomeos met zijn gezelschap ontvangen. Er werden inleidingen verzorgd door Prof. Dr. Rudy Rabbinge (Wageningen), Prof. Dr. Gert van Dijk (Neijenrode) en Prof. Dr. Erik Borgman (Tilburg) voor een select gezelschap van theologen, wetenschappers en CEO’s.

Tijdens een rondgang door een naburige bedrijf en de Eemlandhoeve zelf konden de aanwezigen de inleidingen verwerken en er daarna op reageren tijdens een Ronde Tafel Conferentie. Het is de intentie om van de inleidingen en lezingen van zowel de Quasimodolezing als deze bijeenkomst een speciale uitgave te maken.

Bron: met toestemming werd de meeste informatie overgenomen van: Web-site: Oud-Katholieke kerk – Amersfoort, Bisschoppelijk Bureau Web-site: Van de Raad van Kerken in Nederland

Foto’s van de verspers in Utrecht zijn van Rudolf Scheltinga

hiervoor aan allen onze dank.