Op dinsdag 22 oktober 1991 is te Konstantinopel Zijn Eminentie Metropoliet BARTHOLOMEOS van Chalcedon (51 jaar) unaniem verkozen tot 270e Aartsbisschop van Konstantinopel, het Nieuwe Rome en Oecumenisch Patriarch.
Volgens het Verdrag van Lausanne van 1923 heeft de Turkse regering een vetorecht voor de keuze van de Oecumenische Patriarch, die eerst en vooral de geestelijke leider is van de orthodoxe minderheid in Turkije. In deze context heeft het Oecumenisch Patriarchaat op dinsdag 8 oktober 1991, de dag van de begrafenis van Patriarch DIMITRIOS I, de lijst met de 15 verkiesbare kandidaten aan de Turkse autoriteiten overhandigd. De Prefectuur van Istanbul heeft na een onderzoek van twee weken op dinsdag 22 oktober 1991 de lijst zonder commentaar terugbezorgd aan de Fanar, het Oecumenisch Patriarchaat.
Dan heeft de Heilige Synode in een eerste ronde drie kandidaten gekozen uit de lijst van 15 om dan over te gaan tot de eigenlijke verkiezing van de nieuwe Oecumenische Patriarch. Belangrijk om op te merken is dat de kandidaten de Turkse nationaliteit moeten hebben. De twee andere kandidaten die uit de lijst van 15 werden verkozen waren de Metropolieten KALLINIKOS van Lystra en KONSTANTINOS van Derka. In de tweede stemronde hebben de 15 Metropolieten van de Heilige Synode (ruimer dan de permanente die uit 12 bestaat), één voor één op het Heilig Altaar van de patriarchale kerk van de H. Georgios hun stem uitgebracht. Het resultaat was dat de eerste in de rangorde, Zijn Eminentie Metropoliet BARTHOLOMEOS van Chalcedon, unaniem verkozen was om met de hoge, maar moeilijke waardigheid van Oecumenisch Patriarch bekleed te worden. Na lezing van deze boodschap werd hem het patriarchaal enkolpion (kenteken van een orthodox bisschop, dat geen borstkruis is maar een icoon van Christus) overhandigd.
Biografische Schets
De nieuwe Oecumenische Patriarch, BARTHOLOMEOS I, en in de wereld Dimitrios ARCHONTONIS, is op 12 maart 1940 geboren op het eiland Imbros (TR) in een gezin van vier kinderen. Zijn vader was haarkapper en houdt nog steeds een dorpsherberg in het geboortedorp Heilige Theodoren op het eiland Imbros. Hij studeerde aan het Theologisch Instituut van Halki, alwaar hij in 1961 de titel behaalde van Licenciaat in de Orthodoxe Theologie.Even later werd hij monnik getonsureerd en door Metropoliet MELITON van Imbros en Tenedos (later van Chalcedon) tot diaken gewijd, die hem de naam Bartholomeos gaf ter nagedachtenis van de Monnik BARTHOLOMEOS van Koutloumousiou (H. Athosberg), die afkomstig was van hetzelfde eiland.
Met een studiebeurs van het Oecumenisch Patriarchaat werd hij naar West-Europa gestuurd waar hij zich specialiseerde in kanoniek recht. Zo behaalde hij aan de Gregoriana Universiteit van Rome de titel van doctor in de Theologie, met zijn thesis Over het te boek stellen van de Heilige Kanones en de kanonische verordeningen in de Orthodoxe Kerk. Hij studeerde verder te Genève en te Munchen. Ondertussen leerde hij de belangrijkste wereldtalen, zodat hij nu vloeiend Grieks, Turks, Frans, Italiaans, Duits en Engels spreekt en schrijft.
Eens terug in Konstantinopel werd hij Onder-Directeur benoemd van het Theologisch Instituut van Halki (TR), waar hij vroeger zelf gestudeerd had. In oktober 1969 werd hij door zijn zelfde geestelijke vader, Metropoliet MELITON van Chalcedon, ter zaliger nagedachtenis, tot priester gewijd. Al gauw verkreeg hij de titel van Archimandriet van de Oecumenische Troon. Hij was een zeer trouw medewerker en raadgever van de grote Oecumenische Patriarch ATHENAGORAS I, die hem ten zeerste waardeerde.
Na het overlijden van Patriarch ATHENAGORAS, en sinds de verkiezing van DIMITRIOS als zijn opvolger in juli 1972, werd Archimandriet BARTHOLOMEOS benoemd voor de nieuw-gecreëerde functie die deze is van Directeur van het persoonlijk bureau van Z.A. de Oecumenische Patriarch. Zo werd hij de rechterarm van Patriarch DIMITRIOS.
Bisschopswijding tot Metropoliet Bartholomeos van Philadelphia (nu Ecumenische Patriarch)”
Metropoliet van Philadelphia (stad in Klein-Azië, die nu in het Turks Alaschir heet – één van de zeven steden van de Apocalyps). Hij was pas 33. Zijn bisschopswijding had plaats in de Heilige Georgioskerk tijdens de Patriarchale en Synodale Liturgie van Kerstmis 1973, voorgegaan door de betreurde Oecumenische Patriarch DIMITRIOS I.
In maart 1974 werd de jonge Metropoliet van Philadelphia reeds verkozen tot permanent lid van de Heilige Synode van de Heilige en Grote Kerk van Christus. Natuurlijk werd hij ook lid van tal van Synodale Commissies.
In deze hoedanigheden heeft de Metropoliet van Philadelphia Patriarch DIMITRIOS altijd bijgestaan, afgevaardigd en later ook vergezeld bij zijn verschillende bezoeken die hij aan de Orthodoxe zuster-Kerken en andere christelijke Kerken bracht. De laatste jaren heeft hij meerdere malen de wereld doorkruist van Noord tot Zuid, van Oost tot West. Sinds de ziekte van zijn Geronta (spirituele vader), de betreurde Metropoliet MELITON van Chalcedon, was hij – afgezien van zijn nog jonge leeftijd – één van de meest vooraanstaande hiërarchen van de Orthodoxe Kerk, en een onmisbare schakel van en voor de Oecumenische Troon… Typerend is zijn onvermoeibaar dynamisme. Ontelbare zaken heeft hij verwezenlijkt en georganiseerd, zonder dat er ooit zijn naam werd opgekleefd.
Na het overlijden van zijn geestelijke vader (30 december 1989) werd Metropoliet BARTHOLOMEOS van Philadelphia op 9 januari 1990 verkozen tot Metropoliet van Chalcedon, wat maakte dat hij in de rangorde de eerste Metropoliet van de Oecumenische Troon werd. Zijn Intronisatie had plaats in de Kathedraal van de H. Drieëenheid te Chalcedon (Kadikoy) op zondag 14 januari 1990, in aanwezigheid van de Oecumenische Patriarch DIMITRIOS, veel hiërarchen en een grote menigte. Uit zijn intronisatierede citeren we het volgende: “Ik had eigenlijk geen grotere zegen kunnen verhopen dan opvolger te worden van deze zo tedere spirituele vader. Maar anderzijds had ik geen zwaardere verantwoordelijkheid op mij kunnen nemen als deze van de voortzetter van het werk van deze Goliath, ik, de nederige David. Het is nochtans God en de Kerk die het zo gewild hebben. De naam des Heren zij geprezen ! Ik weet niet of zo ‘n plechtig moment toebehoort aan deze die geïntroniseerd wordt, of aan de Kerk. In elk geval beleef ik dit moment in het gezelschap van U allen en van elkeen afzonderlijk, als een gezegend moment in het leven van de Kerk. Het is het ogenblik dat de herder van deze historische Eparchie de hand aan de ploeg slaat (Lc. 9,62) en zich klaarmaakt om zijn verplichtingen te vervullen – t.o.v. God, de Kerk, de gelovigen aan hem toevertrouwd en aan gans de wereld.”
Deze gebeurtenis werd beleefd door zijn bejaarde ouders. God spaarde hen tot de dag van vandaag, opdat zij ook delen zouden in de vreugde van hun zoon Patriarch en van gans de Kerk.
Dialoog: Een Lijn Die Hij Verderzet.
Zijn grote taak is o.m. te situeren in het verder voorbereiden van het Heilig en Groot Concilie van de Orthodoxe Kerk, om dan uiteindelijk het bijeenroepen zelf van dit Concilie te realiseren en deze synode voor te zitten. Dit Panorthodox Concilie zal zich uitspreken over een reeks zaken betreffende de orthodoxe eredienst (w.o. de vasten, het liturgisch kalender), de theologie, het kerkelijk organiseren van de Orthodoxe Diaspora (de Orthodoxe Kerk buiten de traditionele en welbepaalde grenzen van de 14 Autokefale en Autonome Kerken), evenals de interchristelijke betrekkingen.
In het kader van het laatste en in solidariteit met bepaalde Orthodoxe zuster-Kerken zal de nieuwe Oecumenische Patriarch weliswaar een moeilijke klus hebben, vooral wanneer we weten dat er reeds ernstige wrijvingen zijn met de Rooms-Katholieke Kerk, die vooral in West-Oekraïne, Roemenië, Polen en Tsjechoslovakije steun verleent aan de zogenaamde geünieerden, die wel de Oosterse ritus hebben, maar de Paus van Rome als hoofd erkennen.
Zijn vasthouden aan het Orthodox geloof en de Traditie van onze Kerk, enerzijds; en zijn diepe overtuiging dat we moeten streven naar de eenheid van alle christenen (precies zoals Christus het ons zelf vraagt), en dat bijgevolg een oprechte dialoog noodzakelijk is, geven hoop…
Zijn beste leerschool was zijn geestelijke vader zelf, die de trouwe gezant richting Vatikaan was van Patriarch ATHENAGORAS I, en voor wiens voeten Paus PAULUS VI in 1975 is neergevallen, om deze te kussen. Dit nederig gebaar stamt ook uit de tijd van onze Heer Jezus Christus zelf.
Laten wij God bidden en vragen om de diverse Christenen te verlichten met de kennis van de waarheid en hen begrip en liefde te schenken voor de vervulling van deze zo verlangde EENHEID.
Een bijzondere geestelijke relatie
In de zomer van 1969 mocht ik samen met mijn ouders, zussen en broer een eerste bezoek brengen aan Konstantinopel, de Koningin der steden. Na we toen op 15 augustus het Feest van de Ontslaping van de Moeder Gods vierden in de Fanar (de zetel van het Oecumenisch Patriarchaat) en we vernomen hadden dat Patriarch ATHENAGORAS enkele dagen in de Theologische School van Halki verbleef, begaven we ons naar dit gezellig eilandje midden in de Zee van Marmara. Het was 16 augustus 1969, vroeg in de morgen en er werd een Goddelijke Liturgie gevierd. De diaken die meecelebreerde was Diaken BARTHOLOMEOS (Archontonis), die reeds één jaar de functie bekleedde van Onder-Directeur van het Instituut. Na deze Liturgie had ons gezin het voorrecht van de grote Patriarch ATHENAGORAS te ontmoeten. Samen trokken we naar de grote ontvangstzaal van het Instituut waar hij ons ontving en luisterde naar zijn gesprekspartners en zelf ook wijze woorden uitsprak. Rechts van de Patriarch zat de betreurde Bisschop ANDREAS van Klavdioupolis, terwijl hij aan zijn linkerzijde Diaken BARTHOLOMEOS (Archontonis) had.
Van toen af heeft ons gezin een ononderbroken relatie onderhouden met de nu verkozen Oecumenische Patriarch. Al deze jaren had mijn vader een trouwe briefwisseling met de Diaken, Archimandriet en Metropoliet BARTHOLOMEOS. Toen we in de zomer van 1977 en op uitnodiging van Mgr. BARTHOLOMEOS ons opnieuw in gezinsverband naar Konstantinopel begaven, had hij gans ons verblijf aldaar geregeld.
Toen ik later, in 1986, uitgenodigd was om de IIIe Panorthodoxe Preconciliaire Conferentie te Chambésy bij te wonen, heb ik er veel gesprekken gehad met de toenmalige Metropoliet BARTHOLOMEOS van Philadelphia. Het was een herontmoeting die me een diepe indruk naliet, vooral door zijn eenvoud, nederigheid en grote openheid. Ik was echt gelukkig Mgr. BARTHOLOMEOS opnieuw te hebben mogen ontmoeten. Hij was op de hoogte van mijn zwaar auto-ongeval en al de gevolgen ervan. Zijn medelijden bracht hem ertoe mij onmiddellijk uit te nodigen voor een verblijf in Konstantinopel. Zo heb ik in begin maart 1987 een periode van 8 weken in de zetel van het Oecumenisch Patriarchaat verbleven. Onze dagelijkse ontmoetingen en uitstappen, en de vele gesprekken maakten dat hij mijn geestelijke vader en beschermer werd. Zijn bekommernis voor mijn nederige en onwaardige persoon was zo groot dat hij me aanzette om studies te hervatten. Hij zorgde me voor een studiebeurs en een verblijf in het Patriarchaal Monasterium van Vlatadon zodat ik te Thessaloniki Theologie mocht gaan studeren. Mijn verblijf in Thessaloniki bood me de gelegenheid -telkens wanneer ik vrij was – een uitstap te maken naar Konstantinopel, zodat ik in totaal wel 9 of 10 keer verbleef in de grote hoofdstad , meestal voor enkele weken. In onze gesprekken hadden we het ook vaak over de toekomst en vooral over mijn roeping de Kerk van Christus te dienen…
Een kort verblijf in Belgie
Van belang is wel, de reden waarom hij mij de naam ATHENAGORAS gaf: “Het is in een dergelijke wereld dat gij geroepen zijt om uw dienstwerk te vervullen als lid van de klerus van de Grote Kerk van Christus, mijn spiritueel kind. Ik ben zeker dat gij met uw kwaliteiten en door de gebeden van ons allen, waardig zult worden voor het buitengewoon dienstwerk dat u vandaag is toevertrouwd. De naam die gij ontvangt is daarenboven een andere verantwoordelijkheid. De naam “Athenagoras” is voortaan een symbool en een erfdeel geworden. Het is het symbool van de christelijke verzoening, het symbool van de inspanningen voor de Eenheid van de christenen, als één enkele kudde onder één enkele herder, Christus. Het is het symbool van de weg naar de communie aan dezelfde kelk. De Grote Oecumenische Patriarch ATHENAGORAS, ter gedachtenis van wie ik u deze naam geef, heeft gedurende gans zijn leven en zijn lang patriarchaat gepoogd te komen tot de vervulling van deze visie van de eenheid van allen (…).” (Uit de toespraak van Metropoliet BARTHOLOMEOS – volledige tekst in A.A. december 1989).
Hieruit blijkt nogmaals zijn eerbied en grote aandacht voor het werk ingeluid door Patriarch ATHENAGORAS.
De avond voor mijn diakenwijding is Metropoliet BARTHOLOMEOS op bezoek gekomen in onze Parochie van de Heilige Apostel Andreas te Gent. Hij presideerde er de Vespers en sprak na de Dienst de Synaxis (de verzamelde gelovigen) toe.
Uit zijn warme toespraak – met aanmoedigende woorden voor onze Parochie (hij had het o.m. over het feit dat het Oecumenisch Patriarchaat het oecumenisch karakter van de Orthodoxie sterk beklemtoont, en vandaar een Vlaams- of Franstalige Orthodoxe Parochie even graag mag dan bvb. een Griekstalige) – blijkt zijn grote aandacht voor de Orthodoxie verspreid tot in het uiterste uiteinde der aarde. Iedereen die aanwezig was en voor het avondmaal gebleven was, was diep getroffen van de persoon van deze Hiërarch van de Troon. Elkeen heeft hij persoonlijk begroet, omdat hij zo veel belang hecht aan dergelijke benadering.
De dag van mijn diakenwijding had hij ook woorden van lof voor onze zo actieve en geliefde Aartsbisschop, Metropoliet PANTELEIMON van België, evenals voor diens hulpbisschop, Bisschop MAXIMOS van Evmenia, die hij allebei kent sinds hun studiejaren in Halki.
‘s Avonds was er in het Hotel Metropole te Brussel een maaltijd aangeboden ter ere van de grote gast, waaraan ook Kardinaal Godfried DANNEELS (Primaat van de Rooms-Katholieke Kerk van België) deelnam.
En later
Sedert hij me gewijd had bleef ik met hem deze geestelijke relatie onderhouden. Korte tijd later werd hij Metropoliet van Chalcedon, weer wat later heb ik voor het eerst een week verbleven in Konstantinopel. Steeds mocht ik hem vergezellen voor de liturgische Diensten.
Tijdens twee van zijn zendingen nam hij me mee om hem bij te staan als diaken: op de H. Athosberg (mei 1990) om er het bezoek van de Patriarch voor te bereiden en in Chambésy (november 1990) voor de Interorthodoxe Commissie. Voordien heb ik hierover in hetzelfde tijdschrift uitvoerig verslag uitgebracht.
Niet in het minst heb ik de bedoeling, om met deze persoonlijke spirituele relatie een zogenaamde bevoorrechte situatie af te schilderen. Misschien ben ik de nederigheid te boven gegaan. Met deze persoonlijke indrukken heb ik alleen de bedoeling een zo realistisch mogelijke schets te geven van de persoon van onze nieuwe Oecumenische Patriarch, en dit kan ik niet zonder ik U ook laat kennen wat hij voor mij, in mijn leven, betekent: een vader voor zijn zoon. Mijn erkentelijkheid is groot ! Maar anderzijds wil ik U ook laten delen in mijn grote vreugde voor het feit dat hij nu geroepen is om dienaar te worden van allen en dus niet enkel meer de geestelijke vader van enkelen.
Want ik weet dat de Oecumenische Troon haar primauteit nooit beschouwd heeft als een middel om te voldoen aan ambities en absolute macht in de Kerk. Hij beschouwt haar eenvoudig als de primauteit van de meest eenvoudige dienst, in een geest van liefde, van vrede, van wederkerig respect, voor het goede, de eer en de roem van de heilige katholieke orthodoxe Kerk van het Oosten. “Ik ben onder u als diegene die dient” (Lc. 22,27). Want elke macht in de Kerk is geconcentreerd op de Persoon van Christus. Hij is de enigste Heer. Hij is de enigste die macht heeft over iedereen, en dit sinds zijn zetelen aan Gods’ rechterzijde. De primauteit staat dus ten dienste van de kerkelijke eenheid, maar zij vormt die eenheid niet.
Tot slot enkele wensen
Rest ons nog de hoop en de wens dat hij met de genade Gods en de kracht van de Heilige Geest zijn nobele, maar toch zo verantwoordelijke taak in vreugde en met voldoening moge vervullen.
Wij danken onze Algoede God voor zijn weldaden, en houden niet op Hem te loven en te aanbidden tot in eeuwigheid.
* Op zaterdag 2 november 1991 werd in de Patriarchale Kerk van de H. Georgios de nieuwe Oecumenische Patriarch geïntroniseerd.
Bisschop ATHENAGORAS van Sinope