Toespraak Z.A. Patriarch Bartholomeos

TOESPRAAK
bij zijn bezoek aan de
Vlaamstalige Orthodoxe Parochie van Gent
( 12 november 1994)

Eminentie en dierbare broeder in Christus Mgr. Panteleimon van België,
Geliefde kinderen in de Heer, orthodoxe gelovigen,

Van bij het begin beschouwden wij ons bezoek aan uw Orthodoxe Parochie, aan U, de zeer geliefde kinderen van de Heilige Moeder Kerk, ons Oecumenisch Patriarchaat, als een belangrijke mijlpaal van onze patriarchale omloop.
Wij zijn bijzonder verheugd en aangedaan, omdat wij zien dat zich tot de aanbiddende eenheid van de orthodoxe volkeren leden van dit nobel volk voegden; volk dat trouwens de beroemde kunstschilders voortbracht van de door de gehele wereld bewonderenswaardige Vlaamse kunst. De Vlaamse schilderkunst is, door zijn verbazingwekkende volmaaktheid van de afbeelding van de goddelijke schepping, een voortdurende hymne voor de Schepper, zoals de Orthodoxie een voortdurende hymne is voor de Schepper. Door de harmonische samenleving van de mens met het natuurlijk milieu te projecteren, is de Vlaamse schilderkunst, in tegenstelling tot het krachtig anthropocentrisme van de Florentijnse schilderkunst, als een profetische stem van het verleden t.o.v. de poging van de hedendaagse ecologen het natuurlijk milieu te redden van de zorgeloze hebzucht van de mens. U weet hoezeer de Orthodoxe Kerk, en in het bijzonder het Oecumenisch Patriarchaat, heden ten dage strijdt om de mensheid gevoelig te maken voor deze problematiek. Vandaar dat wij ons aldus zeer dicht voelen bij de geest van de Vlaamse schilderkunst en de Vlaamse ziel.

Wij beleven op dit ogenblik een bijzondere vreugde en ontroering, daar wij zien hoe langsheen uw Orthodoxe Parochie, de orthodoxe aanwezigheid en getuigenis zich inplant in een streek die wij zeer lief hebben en waarderen, omdat zij een voorbeeld is van de overstijging van de tegenstellingen en van het vredig samenleven van diverse bevolkingen. De zeer oude en historische stad Gent blijft vandaag de dag voorgaan op de plaats waar twee voorname taalgroepen van West-Europa elkaar ontmoeten: de Germaanse en de Romaanse.
Wij bewonderen en prijzen het harmonisch samen bestaan van twee talen in één Staat en wij zijn van mening dat het vreedzaam Koninkrijk België een voorbeeld is voor imitatie voor vele gebieden van de wereld, die nu hun hart verscheuren omwille van nationalistische strijden en tegenstellingen. Wij zijn verheugd omdat hier de grootse idee zich ontwikkeld heeft van de vereniging van Europa, eerst door de oprichting van de Benelux vijftig jaar geleden, dat later door de opeenvolgende ontwikkelingen geleid heeft tot de hedendaagse Europese Unie. Het Oecumenisch Patriarchaat, dat als allereerste taak heeft te zorgen voor de eenheid en de vrede van de orthodoxe volkeren, en als vurige wens de realisatie van de eenheid en de « vrede van de gehele wereld,>, is steeds aan de zijde van de vredestichters en draagt bij in de poging tot de éénmaking van de Staten. Dit is de reden waarom het een bijzondere band aanvoelt met dit land, dat het hart van de Europese eenheid en de vrede is. Het is daarom bijzonder verheugd, dat het trouwe orthodoxe kinderen heeft, die autochtonen zijn van deze vreedzame bodem.

Wij beleven een bijzondere vreugde en ontroering wanneer wij zien dat jullie, authentieke kinderen van West-Europa, het begin zijn van het zo zeer verlangde herstel van de oude eenheid van het Oosters en het Westers Christendom, op basis van het gemeenschappelijk geloof van de oude Onverdeelde Kerk, dit gemeenschappelijk moeder-geloof van alle christenen van de oecumene.

De hedendaagse Orthodoxe Kerk is slechts «Oosters» naar de vorm van haar eredienst en voor wat betreft de geografische situering van de meerderheid van de orthodoxe volkeren. Maar wat de geloofsinhoud en de beleving van het christelijk leven betreft, blijft ze volharden het wezen van de gemeenschappelijke «éné, heilige, katholieke en apostolische Kerk»  in Oost en in West te behoeden, zoals ze onverdeeld uitgedrukt en beleefd werd tijdens de acht eerste eeuwen na Christus; dus voor de stapsgewijze vervreemding omwille van geografische verwijderingen en linguïstische geschillen. Dit leidde tot differentiatie en uiteindelijk tot het pijnlijke schisma tussen het Oosters en het Westers Christendom.
Het orthodox geloof is niet «Oosters», maar oecumenisch. Het is het gemeenschappelijk erfdeel van het Oosten en het Westen. Vandaar dat het Westers christendom er zijn wortels dient terug te zoeken. Door het orthodox geloof moet het het geloof ontdekken van de oude Westerse Kerk van de tijd van de Kerkvaders, dus van voor het zegevieren van het rationalisme en de scholastieke theologie.

De gehechtheid van het orthodoxe Oosten aan de oude éne Kerk van Oost en van West, werd een voorwendsel om haar te misprijzen als een statische relikwie van het verleden en als een levend fossiel. Deze beschuldiging is weliswaar terzelfdertijd de erkenning dat de Orthodoxie werkelijk het oude gemeenschappelijk christelijk geloof onveranderd bewaard heeft. Maar het verbazingwekkend missiewerk van de Orthodoxie bij de Slavische en andere volkeren sinds de 9e eeuw, de bloei van het Hesychasme in de 14e eeuw en de «Filokalische» vernieuwing van de 18e eeuw, alsook de aanwijzing van talrijke Heiligen en Martelaren tot in onze tijd, getuigen van de vitaliteit en het dynamisme van het Orthodoxe Oosten. Tijdens de huidige 20e eeuw zagen wij met veel vreugde een terugkeer vanwege de Westerse Theologie naar de Griekse Kerkvaders van de Primitieve Kerk en terzelfdertijd een herontdekking van het orthodoxe Oosten.

Wij willen hier vooral verwijzen naar de grote bijdrage hiervoor vanwege het bewonderenswaardig Klooster van Chevetogne in België. We merken immers op, dat in het IIe Vatikaans Concilie heel vaak de leer van de oude Kerkvaders werd vermeld en er een onwelwillendheid bleek t.o.v. de logische en scholastieke theologen van de Middeleeuwen. Het blijkt dat er zich dus werkelijk veranderingen voordoen, veranderingen waarvoor de Orthodoxe Kerk reeds eeuwenlang bidt. De talrijke ontmoetingen van Pausen van Rome en Oecumenische Patriarchen tijdens deze laatste dertig jaren, bevestigen weliswaar een grote verandering van het bekijken van de Orthodoxie vanwege het Westers Christendom van deze hedendaagse tijd. Zo spelen de Orthodoxe Parochie van Gent en het « Orthodox Vormingscentrum» dat er is gehuisvest een bijzondere rol, als een authentieke tendens van de Orthodoxie en een voortdurende openbaring van de mystieke schatten van de patristieke wijsheid en de rijkdom van het orthodox liturgisch leven in het hart van West-Europa.

Nu wij ons in uw midden bevinden beleven wij een bijzondere vreugde en ontroering, vooral omdat wij weten dat U bewuste orthodoxe christenen zijt en U de Orthodoxie zelf gekozen hebt. Voor ons is uw bestaan een verrijking voor de Orthodoxie. U bent weinigen, maar voor God hebben de personen waarde, en niet de getallen. Onze Heer Jezus Christus wou dit heel duidelijk aantonen in het Centrum van de Orthodoxie, het Oecumenisch Patriarchaat. De orthodoxe kudde van de Stad, waar het Oecumenisch Patriarchaat zijn zetel heeft, is klein, zeer klein. De Heilige en Grote Kerk van Christus, de Moeder van vele Orthodoxe Patriarchaten en Autokefale Kerken, het Heilig Centrum dat instaat voor de eenheid van honderden miljoenen orthodoxen over de hele wereld, wordt omringd van slechts een klein aantal gelovigen en heeft geen enkele wereldse macht.
Wanneer men oordeelt op basis van getallen en volgens menselijke criteria is het Centrum van de Orthodoxie zeer zwak. Maar hier openbaart zich het mirakel van Gods’ macht. Hier herhaalt zich voortdurend het woord van de Heer gericht aan Apostel Paulus: «Kracht wordt juist in zwakheid volkomen». Ja werkelijk, in deze zwakheid vervult het Oecumenisch Patriarchaat zijn groot werk als centrum van eenheid van de mondiale Orthodoxie.

Maar ook de Orthodoxie als totaliteit bevindt zich in zwakheid, gezien haar grootste deel de ruïnes poogt te restaureren die de jarenlange vervolging van Marxistische regimes naliet. De meeste lokale Orthodoxe zuster-Kerken trotseren reusachtige problemen. Tot voor enkele jaren was de toestand echt verschrikkelijk, met talloze vervolgingen en marteldoden. Voor het Westers Christendom is de tijd van de martelaren de tijd van de drie eerste eeuwen van het christendom of de tijd van de catacomben. Voor het Oosters Christendom is de tijd van de martelaren een voortdurend heden.
De stad Gent bewaart als kostbare schat het meesterwerk van de schilderkunst, het «Lam Gods».  Alle schepselen van hemel en aarde vereren het «geslachte Lam»  dat de dood overwon, als «Leeuw uit de stam Juda»  (Apok. 5,5-14).

De Orthodoxie – getekend door martelaarschap – volgt niet alleen «het Lam waarheen het ook gaat»  (Apok. 14,4), maar deelt ook mystiek de marteling van zijn slachting, terwijl het de zekere hoop heeft dat het zal deelhebben aan Zijn heerlijkheid.
Onze vaderlijke wens is dat wij ons allen nabij het Lam mogen bevinden op het uur van Zijn overwinning.

Tot dan, kunnen wij reeds deelhebben aan Zijn heerlijkheid door onze deelname aan de orthodoxe eredienst, die werkelijk de hemel met de aarde verenigt, die ons verenigt in een voortdurende verheerlijking van God, die ons door het sacrament van de Goddelijke Liturgie helemaal éénmaakt met het Lam, die ons leden maakt van het godmenselijk Lichaam van Christus en die ons deelgenoten maakt van Zijn Kruisdood en Verrijzenis. De orthodoxe eredienst is het centrum van het orthodoxe leven en de Orthodoxe Kerk is steeds de biddende Kerk, «Ecclesia orans».

In deze Kerk van de Heilige Andreas, van de stichter van uw Moeder-Kerk van Konstantinopel, voelen wij dat op dit ogenblik onze zielen een gemeenschappelijke dankzegging en verheerlijking richten tot onze God en Redder Jezus Christus, omdat Hij ons verbonden heeft tot één Lichaam, zelfs wanneer de grote geografische afstanden ons scheiden. Wij zijn leden van Zijn Lichaam, die de Ene Kerk is, en zo zijn wij één met Hem en onder elkaar, waar wij ons ook bevinden.

De genade en de oneindige barmhartigheid van de Vader en van de Zoon en van de Heilige Geest, alsook onze vaderlijke en patriarchale wensen en zegen, zijn met U allen, geliefde broeders en kinderen.