Iconen in onze kerk

De iconostase of iconenwand

Wanneer men het orthodox kerkgebouw binnentreedt, wordt men immers onmiddellijk getroffen door het meest typische: de iconostase of iconenwand, die het “heilige der heiligen” van het “schip” van de kerk afscheidt.

De iconostase is het symbool van de scheiding tussen de goddelijk en menselijke wereld. Als de centrale ingang wordt geopend worden de twee werelden verenigd. Deze iconostase werd vervaardigd uit lindehout in een atelier in Thessaloniki in Griekenland. Ze werd volledig met de hand gesculpteerd!

Over de iconen van onze Kerk

Een icoon wordt door de orthodoxe gemeenschap vereerd als een heilig voorwerp en maakt integraal deel uit van de eredienst. De Iconostase bestaat uit drie poorten, zij doen ons denken aan de Drieëenheid, de Drieënige manifestatie van God. De middenste poort is de Koninklijke Poort, de triomfpoort van de Zegepralende Christus, voor dewelke de gelovigen komen communiceren.

De Iconen van de koninklijke poort, tonen ons de aanwezigheid van de Blijde Boodschap (nl. de Icoon van de verkondiging door de aartsengel Gabriël aan Maria) en verder de verkondigers van dit goede nieuws aan ons: de vier Evangelisten Mattheus, Lukas, Markus en Johannes. Alleen de bisschoppen, priesters of diakens mogen deze Koninklijke Poort betreden tijdens de liturgische diensten en langs daar het altaar als meest centraal punt van het Heiligdom benaderen.

In de orthodoxe traditie is het altaar meestal een vierkant vorm, waarbij  de afmetingen met elkaar even­redig zijn en in de meeste gevallen vormen zij dan een zuivere kubus. Een kubus die kan ronddraaien waar er geen begin en geen einde is.

Over het altaar komt er steeds een bekleding met zeer kostbare stoffen, vaak in verschillende lagen, wat ons dan weer doet herinneren aan de kostbare doeken waarin het Lichaam van Christus gewikkeld werd na van het Kruis te zijn genomen.

De onderste Iconen rij wordt ook wel eens de “plaatselijke”  Iconenrij genoemd.  Aan weerszijden van de Koninklijke Deuren is er een grote Icoon geplaatst.

Links de Christus-Icoon en rechts de Moeder Gods met het Kind.

Naast de Christus en de Moeder Gods zijn er de zijpoorten waarop de aartsengelen Michaël en Gabriël worden afgebeeld.

Rechts is er altijd de Icoon van de Heilige Johannes de Doper en Voorloper.  En hier links is er de Icoon van het patroonsfeest of de patroonheilige(n) van de kerk, in het geval van onze Parochie deze van de HH. Konstantijn en Helena.

Links in het midden zien we vervolgens de Heilige Basilios de Grote, Aartsbisschop van Cesarea, een grote kerkvader uit de 4de eeuw. Hij is hier present, omdat er in de Brugse Bloedkapel een belangrijke relikwie van hem rust.

Verder hebben wij hier rechts in het midden de icoon van van de Heilige Apostel Andreas, de Eerstgeroepene. Deze om de link te leggen met het Oecumenisch Patriarchaat van Konstantinopel tot het welke ons Aartsbisdom en met deze onze Parochie behoren. Apostel Andreas is immers de stichter van de Kerk van Byzantium! Aldus is onze Oecumenische Patriarch de rechtstreekse opvolger van de Heilige Apostel Andreas. Komt daarbij dat onze parochie ontstaan is vanuit de orthodoxe parochie van Gent, toegewijd aan de Heilige Apostel Andreas.

Helemaal rechts in de hoek is er de icoon van de HH. Kyrillos en Methodios, apostel-gelijken en verlichters van de Slavische volkeren, ook patroonheiligen van Europa.

Twee Griekse broers uit Thessaloniki, die op vraag van de echelon van Moravië, Rostislav, uitgezonden werden om zijn volk te instrueren tot het christendom. Ze hebben dit gedaan door eerst alle Bijbelse en liturgische teksten te vertalen in het Slavische dialect.

Ze doen ons hier herinneren aan onze dochter-parochie in Oostende, die van hieruit ontstaan is en die onder de bescherming staat van deze heiligen.

Uiterst links is er nog de icoon van de Heilige Silouan de Athoniet, een recente Heilige, die op de Athosberg in het klooster van de Heilige Panteleimon geleefd heeft tot zijn dood in 1938. Hij werd Heilig verklaard in het 1988 op inititiatief van de Oecumenische Patriarch Dimitrios en de Heilige Synode die hem omringde.

Hij wordt hier afgebeeld omdat we op ons altaar een kleine relikwie hebben van hem, maar ook omdat het een Heilige is die heel veel geschriften en richtlijnen voor ons heeft achter gelaten.

Er bestaan heel veel boeken over deze heilige zelfs reeds vertaald in het Nederlands.

Andere iconen in onze kerk

De heilige Apostel Paulus

De roemrijke, alomgeprezen apostelen Petros en Paulos, de Eerst-Tronenden.

Petros, de broeder van Andreas‚ de Eerstgeroepene, met zijn vlugge tong, zijn vurige liefde voor Christus, en edelmoedig karakter, gold al twaalf Apostelen, en zo heeft Christus hem ook aanvaard, al zette Hij hem wel eens op zijn nummer. Ook na de verloochening was zijn positie niet veranderd, hij werd door de anderen als hun natuurlijke leider beschouwd, ook later. In de apostellijsten van de Evangeliën wordt. Petros steeds op de eerste plaats genoemd. Wel was hij vreesachtig van aard, zoals blijkt bij de storm op het meer, en in de voorhof van de hogepriester; maar hij toont ook innig berouw over zijn zwakheid. En Christus vertrouwt hem de zorg voor de anderen toe. Petros is te Rome de marteldood gestorven onder keizer Nero, waarschijnlijk in 67. Twee brieven van hem maken deel uit van het Nieuwe Testament. Een van de mooiste boodschappen daaruit wordt gevormd door zijn woorden over het algemene priesterschap van het christenvolk. “Gij zijt een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterschap een heilige natie, Gods eigen volk …” (1 Petr 2). Ook de plaats die het lijden inneemt in het leven van de christen wordt door hem duidelijk uiteengezet: “Mijn dierbaren, verwonder u niet over het lijden alsof u iets ongewoons overkomt. Verheug u liever over de mate waarin gij deel hebt aan het Lijden van Christus. Dan zult ge ook juichen van blijdschap wanneer Zijn heerlijkheid zich openbaart …” (1 Petr. 4). Ook spreekt hij erover waarom de wederkomst van Christus, waarnaar de christenen met zoveel verlangen uitzagen, nog steeds niet geschied is.

Geheel anders was de positie van Paulos. Terwijl de andere apostelen, behalve de diepzinnige Joannes, in hun denken heel gewone mensen bleven, was Paulos een echte geleerde, een denker die tegelijk begiftigd was met een overstelpende energie. Hij is het die aan de Kerk haar vorm gegeven heeft, die na tweeduizend jaar nog altijd haar gezicht bepaalt.
Paulos was geboren in Tarsos, een bloeiende handelsstad in Klein-Azië. Zijn theologische studie deed hij in Jeruzalem, bij de beroemde rabbi Gameliël van de school der Fariseeën. Hij was tot fanatisme geneigd en vervolgde daarom de nieuwe stroming van de christenen. Maar na zijn bekering groeide hij uit tot een zeldzaam voorbeeld van menselijke grootheid. Zijn scherp verstand, zijn grote welsprekendheid, zijn warmvoelend hart, zijn belangstelling voor mensen, zijn groot talent voor hechte vriendschap, dat alles maakte hem tot een centrale figuur in het ontluikende christendom. Zijn Brieven kregen een belangrijke plaats in de Boeken van het Nieuwe Testament, naast de Evangeliën. Daardoor verdient hij de erenaam “Apostel” die hij bij uitstek draagt. De liturgische lezing van zijn Brieven wordt zelfs “De Apostel” genoemd, terwijl het in het Westen gebruikelijke woord “Epistel” alleen maar “Brief” betekent.
We kennen hem als persoon ook veel beter dan de andere apostelen. Het boek der “Handelingen” is voor een groot deel aan het werk van Paulos gewijd; Zijn uitvoerige brieven gaven een bepaalde vorm aan de boodschap van Christus, welke een niet te overschatten invloed heeft uitgeoefend op het denken van de christenen; en tegelijk leren we hemzelf kennen: zijn vurige liefde tot Christus, zijn grote aantrekkingskracht op de mensen met wie hij in aanraking kwam, zijn onvermoeibare ijver in het Evangeliewerk, de moed waarmee hij telkens weer allerlei mishandelingen verdroeg om zijn prediking, het diepe begrip van de goddelijke waarheid waarvan hij blijk geeft, zijn mystieke begaafdheid en de gloed waarmee hij de hoogste geloofswaarheden onder woorden brengt.
Paulos is de marteldood gestorven rond het jaar 67, onder keizer Nero. Zijn veertien brieven, aan verschillende groepen gelovigen, dragen elk een volkomen eigen gezicht.

De Heilige Nektarios van Pentapolis

De heilige Nektarios van Egina, metropoliet van Pentapolis, was uit arme ouders geboren in 1846 in Thracië (nu Turkije). Reeds jong bleek bij hem naast liefde voor de kerk een echte studiezin, en zijn ouders deden daarom alles om hem voor zijn studie naar Constantinopel te kunnen sturen toen hij 14 jaar oud was. Daar verdiende hij de kost bij een ver familielid als magazijnbediende, en hij werd ook wel geholpen door welwillende christenen. Er leefde in hem een zendingsdrang. Op het pakpapier van de voorwerpen die hij verzenden moest, schreef hij spreuken van de woestijnvaders, waardoor hij zelf getroffen was geweest. Nektarios zelf schrijft hierover, in het voorwoord van zijn boek ‘Schatten uit de Vaderspreuken’: “Dit boek is de vrucht van lange en intensieve arbeid; het is gegroeid uit een reeds sinds mijn jeugd bestaand vurig verlangen om nuttige wetenschap aan anderen door te geven. Het meest benijdenswaardige werk scheen mij de taak van leraar te zijn, en ik deed alles om zo iemand te worden. Dit werk ging natuurlijk mijn krachten volkomen te boven, wegens mijn gebrek aan opleiding, maar het verlangen was daarom niet minder hardnekkig. Daarom wendde ik mij tot de rijkdommen die ons waren overgeleverd door onze voorvaderen, die in een hanteerbare vorm tot mijn beschikking stonden. Zo begon ik een verzameling aan te leggen van Vaderspreuken en dergelijke. Maar zonder geld was het moeilijk ze te verspreiden. Toen bedacht ik de mogelijkheid om het pakpapier te gebruiken waarin de sigaretten naar de tabakshandelaars werden gebracht, en ik bracht dit idee direct in praktijk. Elke dag schreef ik zoveel mogelijk van deze spreuken op deze vellen, in de hoop dat de klanten ze uit nieuwsgierigheid zouden lezen en er iets goeds van zouden opsteken.”
Reeds toen legde hij de grondslag voor zijn grote eruditie. Grote delen van de nacht en elk vrij ogenblik van de dag besteedde hij aan het bestuderen van de vaders. Toen hij 21 was, kreeg hij een betrekking als onderwijzer op het eiland Chios. Zijn geestelijk leven verdiepte zich, en hij wilde zich geheel aan Christus geven. Hij werd daarom monnik, toen hij 30 jaar oud was, in het beroemde klooster Nea-Moni, en ontving de naam Lazaros (zijn doopnaam was Anastasios), en later Nektarios. Zjn deemoed, gehoorzaamheid en buitengewone zachtmoedigheid maakten hem al spoedig bemind bij heel de gemeenschap, die hij diende als diaken. De financiële hulp van enkele weldoeners stelde hem in staat in Athene zijn theologische studies te voltooien, in 1885.
Nektarios was toen bijna 40 jaar en werd naar Alexandrië gezonden waar hij in 1886 priester gewijd werd, en korte tijd later, in 1889, metropoliet van Pentapolis (Opper-Lybië). Hij kreeg opdracht om te prediken en werd als vertegenwoordiger van de patriarch naar Kaïro gezonden, waar hij al spoedig de genegenheid won van het volk. En de mensen zeiden onder elkaar: “Dat zou nu eens een waardige opvolger zijn voor de patriarch!”
Juist dit werd hem echter noodlottig: jaloezie bracht sommige priesters ertoe hem te belasteren bij de patriarch. Zonder enig onderzoek zette deze hem toen in 1890 af als bisschop, waarbij tegelijk zijn salaris werd ingehouden. Omdat Nektarios nooit gespaard had, maar steeds alles had weggegeven, kwam hij tot grote armoede. Na een jaar vergeefs wachten op eerherstel, moest hij naar Constantinopel terugkeren. Zijn oorspronkelijke gedachte om naar de Athos te gaan liet hij varen, omdat hij wist geroepen te zijn tot het werk onder de gewone gelovigen.
Na deze periode van hongerlijden kreeg hij weer een opdracht als prediker in 1891. Zijn innige vroomheid en grote welsprekendheid maakten dat hij van alle kanten uitnodigingen ontving om te komen preken. Hierdoor werd hij ook in 1894 directeur van een opleidingsinstituut voor priesters in Athene. Deze school wist hij spoedig tot hoog moreel en intellectueel peil op te heffen. Daarnaast bleef hij preken voor het volk. Zelf leidde hij daarbij het armoedige leven van een strenge monnik. Dit had invloed op een aantal jonge mensen, en tussen 1904 en 1907 stichtte hij met een aantal gelovige meisjes een klooster op het eiland Egina waar hij zich later, toen hij gepensioneerd werd, zou gaan terugtrekken.
Door het ontbreken van een financiële grondslag kostte dit stichtingswerk ontzaglijk veel moeite, en het putte hem lichamelijk volkomen uit. Maar rondom hem begonnen allerlei wonderlijke dingen te gebeuren: plotselinge genezingen, regen gedurende een vernietigende droogte, troost in de moeilijkste omstandigheden. Zijn liefde tot God en zijn hartelijke liefde voor ieder die hij ontmoette, trok een menigte mensen onweerstaanbaar tot hem aan. In de moeilijke tijd na de eerste wereldoorlog verbood hij zijn monialen met de grootste nadruk om ook maar enige voorraad aan te leggen, maar alles wat zij ontvingen direct uit te delen aan de behoeftigen.

In 1899 werd hij uitgenodigd zich kandidaat te stellen voor de patriarchale troon van Alexandrië. Nektarios ging erheen, maar toen hij bemerkte dat de geestelijkheid een andere kandidaat uit hun eigen rangen wilde pousseren, ging hij onmiddellijk terug naar Athene, want hij wilde in geen geval aanleiding geven tot strijd.
Naast al de taken die hij op zich nam, vond Nektarios nog tijd voor het schrijven van een groot aantal boeken over theologie, moraal, kerkgeschiedenis, de plaats van de vaders, vaak miskend door westerse beïnvloeding. Daarbij kwam ook nu weer dat er lasterpraat rondverteld werd over hem en zijn klooster. En altijd verdroeg hij dit met de grootste gelijkmoedigheid en hij sprak nooit een kwaad woord over hem die hem beschuldigden. Maar het tastte wel zijn lichamelijke weerstandsvermogen aan, en hij werd bevangen door een pijnlijke ziekte die hem in anderhalf jaar naar het graf bracht. Hij stierf in het ziekenhuis, 8 november 1920. Zo is hij nog bijna een tijdgenoot van ons, in elk geval van de oudere generatie. Zijn graf is een van de meest bezocht bedevaartplaatsen van Griekenland. Want na zijn dood is de heilige Nektarios nog even populair als tijdens zijn leven. In 1961, 41 jaar na zijn dood, werd hij plechtig heilig verklaard. Hij is vooral de beschermheilige van zieken die in stervensgevaar verkeren.