Grote week en Pasen in Brugge
Dit jaar vierden mijn echtgenote en ik de tweede helft van de Grote Week en Pasen bij de H.H. Konstantijn en Helena-parochie in Brugge. We vonden haar op internet via haar volledige website. Daar vonden we waar we naar op zoek waren: de kerk is Nederlandstalig, Brugge is voor ons (vanuit West-Nederland) goed te bereiken per trein en de Heiligen Constantijn en Helena zijn in ons leven van grote betekenis. We arriveerden er vol enthousiasme en kijken nu terug op een prachtervaring die buiten verwachting was.
Kennismaking
Persoonlijk verlangde ik al lang naar orthodoxe diensten in het Nederlands. Ik wou ze zo graag intenser en van naderbij beleven dan mij tot dan toe (wegens taalbarrières) in Roemeens-, Russisch- en Griekstalige orthodoxe kerken vergund was. Ik was verder benieuwd hoe ontmoetingen met eveneens bekeerde geloofsgenoten in mijn eigen taal zouden zijn. Het contact vanuit Nederland met Vader Bernard Peckstadt was al een voorproefje daarvan: hij was allervriendelijkst en erg hulpvaardig in het verschaffen van de informatie die we nodig hadden.
Eenmaal gearriveerd op Grote Donderdag vielen ons in de parochie diezelfde vriendelijkheid en hulpvaardigheid op. Al direct bij de ingang van de kerk lagen er folders in meerdere talen (waaronder in het Roemeens: de moedertaal van mijn echtgenote), waarin de liturgische diensten voor de Grote Week en Pasen aangekondigd werden. Verder verwelkomden Vader Bernard, Vader Bart D’huyvetter en andere parochieleden ons nog eens en stonden zij ons terzijde met informatie over de diensten, de kerk, de gang van zaken en raakten we de dagen daarop verder en met meer mensen in gesprek. De warmte van dit onthaal werd versterkt door het vertrouwd aandoende, echt orthodoxe interieur van de kerk, dat o.a. uit een indrukwekkende uit hout gesneden iconostase en vele wandiconen bestaat.
Diensten in het Nederlands
En dan de diensten: wat een openbaring was het om die in mijn geliefde Nederlands te kunnen volgen! Ik begreep ze, ik voelde ze, beleefde ze, niet het minst vanwege de zorgvuldige manier waarop de liturgieteksten voorgedragen werden. Er waren tevens boekjes beschikbaar waarin deze teksten integraal te lezen waren. Hierdoor was voor mij alles te volgen. Van het koorgezang tot de gebeden achter de iconostase en de litanieën: meezingen en meebidden kwam nu als vanzelf. De mij voordien toch ietwat uitheems aandoende orthodoxe diensten werden nu echt een deel van mij.
Dienst van het Heilig Lijden
De eerste dienst die we bijwoonden vond plaats op Grote Donderdag: het was de dienst van het Heilig en Onbevlekt Lijden van onze Heer Jezus Christus (de 12 Evangeliën). Hier begon de plechtige Paastijd echt; de Heilige Evangeliën werden door Vader Bernard met veel pathos en gevoel gereciteerd. De Kruisiging werd herdacht en zichtbaar gemaakt toen Vader Bernard en Vader Bart het Kruis met de Heer, vanaf het altaar, in het midden van de kerk plaatsten.
Grote Vrijdag
Tijdens de ochtend van de Grote Vrijdag viel ons de eer te beurt tezamen met vooral Griekse dames, volgens de Grieks-orthodoxe traditie, het weelderig uit hout gesneden kouvouklion (de symbolische draagbaar van Christus) rijkelijk met bloemen te versieren. Later die dag, tijdens de Vespers, zou op dit kouvouklion plechtig het Heilig Epitafios gelegd worden. Het Heilig Epitafios is het kleed waarop de graflegging uitgebeeld is.
De Vespers vonden niet in de avond plaats, maar, zoals het de Paastijd betaamt, veel vroeger op die dag. Het betrof een korte dienst waarin het Heilig Epitafios in een processie vanuit het altaar naar het kouvouklion in het midden van de kerk gedragen werd. Terwijl Vader Bernard naar het kouvouklion liep hield hij het Heilig Evangelie voor zich en werd het Heilig Epitafios door enkele aanwezigen boven hem gehouden. Zij werden voorgegaan door de wierokende Vader Bart en lichtdragers. Men ging eerst drie keer rond het kouvouklion, alvorens het Heilig Epitafios erop gelegd werd. Hierna hervatte het koor met het traag zingen van de prachtige vijf aposticha (met woorden als ‘Toen de zon U zag hangen aan het Kruis, bekleedde zij zich met duisternis; de aarde beefde van vrees; en de voorhang van de Tempel scheurde doormidden’), en kregen de mensen een voor een de gelegenheid het Heilig Epitafios te vereren en te kussen.
De dienst van de Grote Vrijdag werd ‘s avonds voortgezet met de dienst ter ere van de Graflegging van onze Heer Jezus Christus, verzinnebeeld als de Dienst van het Heilig Epitafios. De klaagzangen werden, om beurten, in het Nederlands, Grieks én Roemeens gezongen, wat de dienst ook voor de Grieks- en Roemeenstaligen ongetwijfeld veel persoonlijker maakte. Even indrukwekkend was het moment waarop het kouvouklion door vier dragers in een ommegang naar buiten gedragen werd: die voerde naar de binnenplaats van de kerk en het nabijgelegen park. Het kouvouklion werd voorgegaan door Vader Bart, de lichtdragers, en Vader Bernard die het Heilig Evangelie droeg. Zij werden gevolgd door meer dan honderd kerkgangers (persoonlijke inschatting), jong en oud, met kaarsen in hun handen. Bij de ingang van de kerk werd het kouvouklion omhoog gehouden door de vier dragers zodat de hele processie er onderdoor kon lopen, de kerk in. De gang onder het kouvouklion en het Heilig Epitafios symboliseert dat wij met Christus het graf in gaan, en met hem verrijzen.
Paasnacht
Zaterdag hadden mijn echtgenote en ik de gelegenheid de prachtige binnenstad van Brugge te verkennen. Om 22.00 uur waren we terug in de kerk voor het hoogtepunt van de Paasviering: de Metten en de dienst voor de Verrijzenis. Al gauw bevolkten mensen uit allerlei landen en van allerlei etniciteiten de kerk – en de hal, in afwachting van de viering van Jezus Christus’ wederopstanding. De dienst ving aan in het donker en de gezangen waren traag en gedragen.
Toen eenmaal de Verrijzenisdienst begonnen was, kwamen wij allen, met kaarsen in de hand, het Paaslicht bij de priesters halen. Deze overgang van donker naar licht was een geweldig moment: de kerkklokken begonnen zachtjes te luiden terwijl het licht zich zodanig over de mensen verspreidde dat het hele kerkschip oplichtte. De gezangen klonken nu vrolijk. Dit was tevens het moment waarop het Nederlandse equivalent van het mij bekende Roemeense Paastroparion Hristos a înviat aangeheven werd. Het klonk vrolijk en had een hoog tempo: ‘Christus verrezen uit de doden, door zijn dood overwon hij de dood, en schenkt terug het leven aan hen in het graf’. Het had een eigen melodie en na vijf keren proberen mee te zingen had ik het onder de knie. Daarna zong men het Roemeenstalige Paastroparion, waar ik zo vertrouwd mee was, in zijn eigen melodie, gevolgd door het troparion in dezelfde melodie, maar voorzien van een Nederlandse tekst die speciaal aan het metrum van deze Roemeense wijze was aangepast. Daar was over nagedacht!
Verlicht door de kaarsen liepen wij allemaal naar de binnenplaats, terwijl de kerkklokken luider gebeierd werden. Daar droeg Vader Bernard het Heilig Evangelie in het Nederlands op waarna hij, door iedereen in zang bijgestaan, het Paastroparion in meerdere talen zong. Eenmaal terug in de kerk brachten hij en het koor de aanwezigen de Paasgroet Christus is verrezen! in wel elf talen – en antwoordden wie maar konden met Hij is waarlijk verrezen! in hun eigen talen. Wat die taal ook was, uit welke landen de Paasvierders ook kwamen en tot welk volk men ook behoorde, de dienst wist iedereen aan te spreken en in Christus bijeen te brengen.
De Paasnacht ging voort met de Liturgie van de Heilige Johannes Chrystostomus. Die werd blijmoedig door Vader Bernard afgesloten door Chrysostomus’ Catechetische preek, beginnend met:
‘Zo iemand vroom en Godminnend is, laat hij genieten van deze schone en stralende plechtigheid.
Zo iemand een goedwillend dienaar is, laat hij vol blijdschap binnentreden in de vreugde van zijn Heer.
Zo iemand zich heeft afgetobt met vasten, hij neme nu zijn beloning in ontvangst.
Zo iemand vanaf het eerste uur heeft gearbeid, hij ontvange vandaag het hem toekomende loon.’
en eindigend met:
‘Opgestaan is Christus, en geen dode is er meer in het graf.
Want Christus, opgestaan uit de doden,
is geworden de Eersteling der ontslapenen.
Hem zij de roem en de kracht,
in de eeuwen der eeuwen,
Amen.’
Hierna hief de gehele kerk, in antwoord op Christus is verrezen!, Hij is waarlijk verrezen! aan, met inbegrip van het veeltalig Paastroparion en namen wij deel aan het mysterie van de Eucharistie.
De Paasnacht werd afgesloten met het inzegenen van de door de aanwezigen meegebrachte spijzen: Roemeense drob, Transsylvanisch versierde eieren, Russisch versierde eieren, paasbroden uit allerlei gebieden en allerhande bakwaren voorzien van de cyrillische letters ХВ (Христос воскресе! / Христос васкрсе! / Христóсъ воскрéсе! = ‘Christus is opgestaan!’).
Het was inmiddels twee uur ‘s nachts.
Heilige en Grote Zondag van Pasen
De volgende dag, na een korte nacht (ik denk dat iedereen na al deze indrukken maar kort had geslapen), vingen om 11.00 uur de Grote Vespers van Pasen aan. Tot onze grote vreugde vereerde Zijne Eminentie Metropoliet Athenagoras van België en Exarch van Nederland en Luxemburg ons met zijn aanwezigheid.
De dienst werd ingeluid door vrolijk klinkende kerkklokken en het Paastroparion dat om en om in het Nederlands (eerst volgens de ‘Nederlandse/Vlaamse’ melodie én later volgens de Roemeense melodie) en in het Roemeens werd gezongen. Dit werd afgewisseld door gebeden, achter de iconostase, in het Nederlands en vele andere talen. De koorleider droeg psalm 103 op met inbegrip van de aniksandaria (volgens Griekse traditie), waarop het koor vervolgde met psalmen 140, 141, 129 en 116, en Vader Bernard riep wierokend een veeltalig Christus is verrezen! uit.
Het koor klonk gedurende de gehele dienst krachtig, terwijl Vader Bernard en Vader Bart de gebeden opdroegen.
Een bijzonder bindend en verenigend onderdeel van de dienst was wat mij betreft het reciteren van Johannes 20:19-25, over de Ongelovige Thomas. Dit werd door dertien verschillende mensen in dertien verschillende talen gedaan: Nederlands, Grieks, Latijn, Arabisch, Russisch, Servo-Kroatisch, Roemeens, Bulgaars, Georgisch, Pools, Frans, Duits en Engels.
De dienst werd afgesloten door het koor dat, wederom, het veeltalig Paastroparion zong, ditmaal krachtiger en blijmoediger dan tevoren. Na afloop werden nog de in de kerk opgestelde roodgeverfde eieren (het symbool van het bloed van Christus) ingezegend en verlieten de aanwezigen onder het gezamenlijk zingen van het Paastroparion de kerk voor de feestelijke agapen in een zaal in een nabijgelegen straat.
Nederland roept
Wij tweeën moesten echter terug naar Nederland. Moe, maar vol energie, want Christus leeft en voor mij had de orthodoxie nog meer invulling gekregen.
Hartelijk dank, lieve mensen van de parochie. En dank u wel, Heiligen Constantijn en Helena; u heeft ons weer bijgestaan.
Tot de volgende keer!
verslag Marcel Bas
Voorschoten, Nederland
