“De Orthodoxe Kerk en Vaticaan II”[1]
Katholieke Universiteit van Leuven, 31 januari 2015
Geachte bestuurders en beroepskorps,
Beste deelnemers aan het Colloquium en genodigden,
Broeders en zusters,
Het is met oprechte vreugde dat wij u vervoegen in dit prestigieus Colloquium over “De Orthodoxe Kerk en Vaticaan II”, georganiseerd door het Centrum voor Oecumenisch Onderzoek van de Katholieke Universiteit van Leuven in samenwerking met het Sint Paulus instituut voor Orthodoxe Theologie te Brussel.
Wij zouden onze korte besluiten willen beginnen met een herinnering aan de woorden van Onze Heer toen Hij zich voorbereidde op de beproevingen op de Olijfberg. Op dit vitaal en fundamenteel ogenblik, begeleidden de tranen van de Heer en zijn doodsangst zijn gebed voor Eenheid volgens het Evangelie van de Heilige Johannes (17,11) toen Hij zijn Vader smeekte: “bewaar in Uw Naam hen die Gij Mij gegeven hebt, opdat zij één mogen zijn zoals Wij”. Door de eeuwen heen zijn wij geborgen gebleven in de macht en de liefde van Christus, en op dit moment zelf van de Geschiedenis, beveelt de Heilige Geest ons om de lange weg aan te vatten naar de zichtbare eenheid die Christus verlangt.
Vijftig jaar geleden vulde een krachtige en belangrijke viering de harten en de geest van de Rooms Katholieke Kerk, en bracht haar door de eeuwen heen naar de hedendaagse wereld. Deze stap in de transformatie, het begin van het Vaticaans Concilie II, werd geïnspireerd door de fundamentele waarheid dat De Zoon en het Vleesgeworden Woord van God aanwezig is “daar waar twee of meer mensen bijeenkomen in mijn naam, ben Ik in hun midden” (Mat. 18,20) en dat de Heilige Geest, die voortkomt uit de Vader, “u tot de volle waarheid zal brengen” (Joh. 16,13). Wij herinneren ons scherp maar met veel tederheid, vreugde en enthousiasme onze persoonlijke discussies in die vijftig jaar met de leden van het episcopaat en de theologen tijdens onze opleidingsperiode als jonge student, aan het Oosters Pontificaal Instituut, evenals onze deelname aan bepaalde speciale cessies van het Concilie. Wij waren ook getuige van de start van de bewustwording van de bisschoppen van de waarde, samen met een versterkt gevoel van continuïteit, van de traditie en het geloof “dat eens en vooral aan de heiligen werd meegegeven…” (Jud. 1,3). Het was een creatieve periode vol hernieuwde beloftes en waarachtige hoop voor de Rooms Katholieke Kerk, zowel inwendig als uitwendig, zowel voor haar relaties met de andere christelijke Godsdiensten, als met de misschien nog belangrijkere Orthodoxe Kerk.
De Orthodoxe Kerk kende in diezelfde periode ook een tijd van verandering en verwachting. Zo was er toen de de allereerste Panorthodoxe Conferentie op Rhodos die geleid heeft tot Panorthodoxe en Preconciliaire Conferenties als voorbereiding van het Grote Concilie der Orthodoxe Kerken. Deze veranderingen hebben getuige afgelegd van de eenheid van de Orthodoxe Kerk in de moderne wereld. Anderzijds zijn het Tweede Vaticaans Concilie evenals onze ontwikkelingen met het oog op het Grote Concilie samengevallen met de dialoog over de liefde en waren zij de basis voor de Internationale Gemengde Commissie voor Theologisch Dialoog, of de dialoog der waarheid, tussen de Rooms Katholieke Kerk en de Orthodoxe Kerk, die gelegd werd door onze eerbiedwaardige voorgangers Paus Johannes II en Oecumenisch Patriarch Dimitrios.
Tijdens de laatste vijf decennia, werden de realisaties van Vaticaan II steeds meer uitgebreid. Getuige hiervan de vele belangrijke en invloedrijke documenten, verklaringen en decreten.
Wij waren getuige van de spirituele vernieuwing en de “terugkeer naar de bron” doorheen de liturgische studie, het naslaan van teksten uit de Bijbel en van de Vaderen. Wij hebben de strijd gewaardeerd voor de progressieve bevrijding van de beperking der scholastieke strengheid naar een opening tot oecumene, zowel tussen christenen als met andere geloofsgemeenschappen, Bij de relaties tussen Orthodoxen en Katholieken heeft dit geleid tot de opheffing van de excommunicatie van 1504, de instelling van belangrijke dialogen, en de jaarlijkse bezoeken in elk van onze bisdommen.
Onze reis was nooit gemakkelijk, noch zonder moeite of uitdaging, want wij weten “hoe nauw de poort en hoe smal de weg is” (Mat. 7,14). De essentiële theologie en de voornaamste thema’s van het Tweede Vaticaans Concilie, het Mysterie van de Kerk, de gewijde aard van de Liturgie, en het gezag van de bisschop, zijn moeilijk toe te passen in de dagelijkse praktijk, en vormen een werk van lange adem om op heel te Kerk te worden toegepast. Vooral het laatste punt, het gezag van de bisschop, dat ook de discussie inhoudt over het pauselijk gezag, maakt momenteel het ware centrum uit van de gesprekken in de internationale dialoog van onze twee Kerken. Wij moeten dus de poort zo wijd mogelijk open laten voor een pastoraal engagement, een theologische reflex en een kerkelijke interpretatie van het Tweede Vaticaans Concilie.
Met Christus als hoeksteen en de traditie die we delen, moeten wij in staat zijn, of beter nog, moeten wij met de hulp en de genade van God, in staat zijn tot een betere waardering en een vollere uiting van het Lichaam van Christus. Door volgehouden inspanning in overeenstemming met de geest van de traditie van de primitieve Kerk, en in het licht van de Kerk der Concilies van het eerste millennia, moeten wij de zichtbare eenheid beleven die zich vlak voor ons bevindt.
Dat is ook het doel van het Grote Concilie der Orthodoxe Kerk dat gepland is voor 2016, in overeenstemming met de beslissing die genomen is door de Primaten van alle Autonome Orthodoxe Kerken, tijdens onze laatste ontmoeting in Constantinopel, in maart 2014. Op dit ogenblik werkt de voorbereidende commissie, die hiervoor door elk van onze Kerken is samengesteld, hard aan de eindnota’s die op het Grote Concilie zullen besproken worden. Deze teksten behelzen een groot scala van vitale kwesties, zoals de relatie van de Orthodoxe Kerk met andere kerken en godsdiensten, over de rol van de Orthodoxe Kerk in de hedendaagse wereld en de canonieke normalisatie van de aanwezigheid van de Orthodoxe Kerk in wat de diaspora genoemd wordt. Wij vragen om uw om gebeden en hulp in onze vooruitgang naar de realisatie van deze beslissende bijeenkomst van communie in onze wereld.
Beste vrienden, op het ogenblik dat wij onze reis verder zetten naar de theologische dialoog en de kerkelijke eenheid, moeten wij ons engagement hernieuwen en bevestigen zonder enige terughoudendheid en ook onze solidariteit als Christelijke Kerken om samen getuigenis af te leggen van de evangelische boodschap van het heil en het beter worden van de minste van onze broeders en zusters: te weten de armen, de verdrukten, zij die vergeten zijn in Gods wereld. Laten wij bijvoorbeeld beginnen met te bidden voor vrede en verbetering van het lot van onze broeders en zusters die in het Midden-Oosten leven. In de huidige storm van geweld, onnodige verdeeldheid en verscheurdheid tussen volkeren en naties, bidden wij dat het verlangen naar harmonie dat wij prediken als Kerken en als Theologen, in ons zoeken om elkaar te begrijpen door dialoog en wederzijds respect, als voorbeeld moge dienen voor onze wereld.
Wij hopen en bidden dat u alle factoren en elementen in gedachten moge houden bij uw beslissingen over het historisch belang van Vaticaan II en het gebed van de Heer dat zijn volgelingen “één mogen zijn”. Moge de Heer u allen zegenen.
[1] Enkele beschouwingen door Z.A. de Oecumenische Patriarch Bartolomeos tijdens het Oecumenisch Colloquium over “De Orthodoxe Kerk en Vaticaan II” op 31 januari 2015 in de Katholieke Universiteit van Leuven.
