CATECHETISCH WOORD BIJ HET BEGIN
VAN DE HEILIGE EN GROTE VASTEN
+ BARTHOLOMEOS
DOOR DE GENADE GOD AARTSBISSCHOP VAN KONSTANTINOPEL – HET NIEUWE ROME EN OECUMENISCH PATRIARCH
AAN HEEL DE KERK ZIJ GENADE EN VREDE VAN ONZE VERLOSSER EN HEER JEZUS CHRISTUS,
EN VAN ONS: GEBED, ZEGEN EN VERGIFFENIS.
“Zie, nu is de tijd van welbehagen, nu is de dag van verlossing.” (2 Kor.6, 2)
Geliefde broeders in Christus en kinderen in de Heer,
Onze Orthodoxe Kerk helpt ons in deze tijd om onze aandacht te richten op waarachtig berouw, op de “smeltoven van de zonde”, zoals de heilige Johannes Chrysostomus het noemt. Berouw is het eerste en belangrijkste thema van de boodschap van onze Heer Jezus Christus en de kern van de christelijke leer. De Kerk nodigt ons er iedere dag opnieuw voor uit.
Desondanks voelen veel christenen geen waarachtig en doorleefd berouw. Misschien denken we soms dat dat ook niet voor ieder van ons nodig is, omdat we onvoldoende bewust zijn van onszelf, het niet door hebben of niet het gevoel hebben dat we aan een zonde ten prooi zijn gevallen. Maar Abba Isaäk de Syriër, meester in het geestelijk leven, en de meeste kerkvaders leren ons uit ervaring dat “berouw onmisbaar is, zelfs voor de volmaakten.” De reden hiervoor is dat berouw meer is dan alleen maar spijt hebben van je zonden, en het daarop volgende besluit om ze nooit meer te begaan. Berouw is ook een verandering van bewustzijn, gericht op het goede, met als doel ons begrip van God en van de wereld blijvend te verbeteren, om te groeien in liefde en nederigheid, in zuiverheid en vrede.
In die zin is berouw een eindeloze weg naar de volmaaktheid van God, waar we onophoudelijk naar moeten streven en ons voor moeten inspannen. Omdat de volmaaktheid van God eindeloos is, is onze tocht naar de gelijkenis ervan eveneens grenzeloos en oneindig. Er is altijd een hoger niveau van volmaaktheid dan dat waarop ieder van ons zich op dit moment bevindt en daarom moeten wij altijd streven naar geestelijke vooruitgang, naar een geestelijke gedaanteverandering. Hiertoe spoort de Apostel Paulus ons aan, die opgestegen is tot aan de derde Hemel en de onuitsprekelijke mysteriën heeft aanschouwd: “Wij allen, die met onbedekt gelaat de heerlijkheid van de Heer aanschouwen als in een spiegel, worden naar datzelfde beeld van gedaante veranderd, van heerlijkheid tot heerlijkheid, zoals dit door de Geest van de Heer bewerkstelligd wordt.” (2 Kor. 3,18).
Hoe meer ons innerlijk gereinigd wordt, des te zuiverder ziet ons geestelijk oog,
des te helderder zien we onszelf en alles om ons heen. Berouw helpt bij deze verandering, bij deze verbetering van ons inzicht van hoe de wereld er aan toe is, hoe wij er zelf geestelijk aan toe zijn. Berouw helpt met andere woorden de toestand van onze geest te vernieuwen en te verbeteren. In deze zin is berouw een fundamentele voorwaarde voor geestelijke vooruitgang en voor de groei in gelijkenis met de God van ons bestaan.
Berouw is uiteraard pas waarachtig wanneer het vergezeld gaat van de vruchten die bij berouw passen, met name vergeving van onze medemensen en het doen van weldaden jegens hen. Als ons hart zich uit liefde keert naar onze medemens, naar acceptatie van wie hij is en naar het voorzien in zijn noden, in de mate van het mogelijke, dan is dat een fundamenteel teken van oprecht berouw.
Van de andere kant betekent de weg van het berouw ook het erkennen en belijden van je zonden, het niet koesteren van wrok, warm en oprecht gebed, medelijden, nederigheid, liefde voor allen, de overwinning van het goede op het kwade en het je verre houden van ijdelheid en lege arrogantie, die geen stand houdt.
De tegenstelling tussen de farizeeër en de tollenaar onthult de worsteling van het berouw in de menselijke ziel, en roept ons allen op om de trotse stem in ons te verachten en met oprecht berouw en onder tranen het gebed te bidden: “God, wees ons zondaars genadig en ontferm U over ons.”
De Grote en Heilige Vastentijd, die nu begint, komt, te midden van de wereldwijde economische crisis, tot uiting door de materiële en geestelijke hulp die wij kunnen bieden aan onze medemens. Laten we dus menslievend handelen en op een heel concrete manier laten zien dat we onze individualistische en farizeïsche benadering van het leven, die we tot nu toe hadden, hebben veranderd in een gemeenschappelijke en altruïstische benadering, zoals die van de tollenaar. Dan zal ons berouw, onze bekering groot en uiterst nuttig voor ons zijn. Ons berouw zal waarachtig en doorleefd zijn, wanneer we ons afwenden van een individualistische denkwijze, een fundamentele levenshouding die verkeerd is. Dit kunnen we bereiken door van de zonde van egocentrisme en arrogantie over te gaan naar de deugd van de naastenliefde, door te streven naar “de barmhartige en nederige geest van de tollenaar.”
Vanaf de Patriarchale zetel van Johannes Chrysostomus, de verkondiger en ervaren leraar van berouw, gekomen in deze heilbrengende tijd van zuivering van hart en ziel, om te ontvangen het Lijden, het Kruis, het Graf en de Opstanding van de Heer, niet alleen met woorden en symbolen, maar concreet en in de praktijk, roepen wij, de geringste onder zijn opvolgers, samen met hem, smeken en bidden wij: “Dit is berouw: dat wij vernieuwd worden. Wij waren oud geworden door onze zonden. Laat berouw het oude afwerpen en ervoor zorgen dat we weer nieuw worden … want daarin ligt heel de Genade.”
Zie dus, broeders en kinderen, voor ons staat de welgevallige tijd van het “berouwen”, een periode van bewustwording en ascese. “Laten we, voordat we het toneel des levens verlaten, zorg dragen voor onze redding”. Laten we zorgen voor een waarachtig, doorleefd berouw in ons hart, want “wij hebben gezondigd, de wet overtreden en onrecht gedaan … wij hebben niet onderhouden, noch hebben wij gedaan wat de Heer ons geboden heeft.” opdat Hij die overal tegenwoordig is en Die alles vervult ons spaart, Christus onze God, volgens Zijn grote en ondoorgrondelijke erbarmen: De genade van Zijn verlossing zij met u allen.
Heilige en Grote Vasten, 2014
+ De Aartsbisschop van Konstantinopel
die vurig voor u allen bidt tot God.
